Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Özel Eğitim
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genetik nedenlerden kaynaklanan, çocukluk çağında başlayıp etkisi tüm bir yaşama yayılabilen, süreğen, çocukluk çağında çok sık görülen nörobiyolojik/nöropsikiyatrik bir hastalıktır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çocuğun yaşı ve gelişim düzeyine göre değişen belirtilere sahiptir.
Çocuğun yaşı ve gelişim düzeyine uygun olmayacak şekilde dikkat sorunları, aşırı hareketlilik, dürtüsellik ve isteklerini erteleyememe dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun temel belirtilerindendir.
- Bu hareketlilik hiç durmadan ve sürekli ise,
- Her ortamda ve şartta devam ediyorsa,
- Yaşıtları ile bir araya geldiğinde hareketliliği çok dikkat çekici seviyede kendisini gösteriyorsa,
- Söylenenlere odaklanamayıp dikkat eksikliği gösteriyorsa, o zaman dikkat etmek ve bunun bir hastalık belirtisi olabileceği değerlendirilerek uzman yardımına başvurmak gerekir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) Nedenleri Nelerdir?
Genel olarak genetik etkenlerden kaynaklanmakla birlikte, bu etken DEHB’nin ortaya çıkışını tek başına açıklayamamaktadır. Genetik etkenlerin yanı sıra annenin hamilelik esnasında alkol kullanması, beslenme bozukluğu ve besin zehirlenmesi yaşaması, kimyasal zehirlere maruz kalması, doğum esnasında yaşadığı zorluklar, enfeksiyon ve kimyasal zehre maruz kalması ve demir eksikliği yaşaması gibi etkenler de DEHB’nin ortaya çıkışını tetiklemektedir.
Hiperaktivite bozukluğu genetik nedenlerden ve beyindeki yapısal farklılıklardan da kaynaklanır. Aile ve öğretmen tutumları direkt dikkat eksikliği ve hiperaktivite rahatsızlığına sebep olmaz. Genetik yatkınlığı olan bireylerde gebelikte sigara ve ilaç tüketimi (doğum öncesi), erken doğum komplikasyonları (doğum sırasında) ve geçirilen hastalıklar (doğum sonrası) dikkat eksikliği ve hiperaktive riskini arttırabilir.
Dikkat Eksikliği Nedir?
Dikkat eksikliği, dikkat süresinin ve yoğunluğunun kişinin yaşı ve gelişim dönemine uymayacak şekilde kısa ve az olmasıdır. Dikkatin belirli bir noktaya toplanmasında zorlanma ve dikkatin çabucak dağılmasıdır. Kişi, içinden gelen isteklere karşı koyamadığı için dikkatini uzun süre yaptığı işe veremez. Televizyon ve bilgisayar oyunları karşısında uzun süre durabilir. Ancak zihinsel uğraş gerektiren işlerden kaçınma eğilimindedir. Dikkat eksikliği özellikle okul hayatının başlamasıyla belirgin hale gelen ve daha çok fark edilen bir bozukluktur.
Dikkat Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
- Oturması ya da bir yerde sabit durması istendiğinde uyum sağlamaz ve hareket etme,
- Ellerini ve ayaklarını sürekli hareket ettirme,
- Çok konuşma,
- Koşmak veya tırmanmak için fizik kurallarını hiçe sayma,
- Hareketlerin sorun oluşturacak seviyede sık ve sürekli olması
- Çevresiyle sorun yaşama, sıralı işlerde sırasını bekleyememe,
- Aldığı görevleri ve planlı işleri bitirememe.
- Aceleci olma,
- Sorulan sorunun değil verilen cevabın önemliliği,
- İstek ve dürtülerini erteleyememe,
- Dikkatini toplayamama, ayrıntıları atlama ve sık sık hata yapma,
- Eşyalarını kaybetme ya da bir yerlerde unutma,
- Çevresi ile iletişim sorunu yaşma, ekip çalışmasında zorlanma,
- Rutin işlerini unutma,
- Dikkatini koruma konusunda sıkıntı yaşama
- Verilen komutları baştan sona sorunsuz takip edememe,
- Eşyalarını sıklıkla kaybetme,
- Karşısındaki kişiyi dinlemiyor gibi görünme,
- Küçük ve büyük detaylara dikkat edememe,
- Dikkatin severek yapılan işlerde dahi kolayca dağılması,
- Gün içerisinde yapılacak aktiviteleri unutma,
- Uzun süreli ve yoğun bilişsel çaba gerektiren eylemlerde zorlanma ve bunları yapmaktan kaçınma (kitap okumak, bulmaca çözmek, ders çalışmak gibi),
- Düzenli ve planlı olamamak,
- Organizasyon yapma konusunda sıkıntı yaşama.
Hiperaktivite Bozukluğu (Aşırı Hareketlilik) Nedir?
Hiperaktivite bozukluğu, çocuğun yaşına ve gelişim dönemine uygun olmayacak şekilde aşırı hareketli ve aceleci olması durumudur. Burada hareketliliğin amaca yönelik olmaması onu normal kabul edilen hareketlilikten ayırır. Çocuk yerinde duramayacak ölçüde hareketli olabilir.
Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
- Ellerin ayakların kıpır kıpır olması durumu,
- Aşırı hareketli olma durumu,
- Yerinde durmama, uzun süre aynı yerde oturamama,
- Herhangi bir şeyi sessiz ve sakin bir şekilde yapamama,
- Soru daha tamamlanmadan cevaplamaya çalışma,
- Başkalarını dinleyememe ve sözünü kesme,
- Çok, uzun ve dağınık konularda konuşma,
- Sıra beklerken ya da beklemeyi gerektiren başka işlerde sorun yaşama.
Okul Öncesi Dönemde DEHB Belirtileri
- Sürekli hareket halinde olma, atlama, zıplama,
- Çok konuşma, sürekli soru sorma ve cevapları dinlememe,
- Bir oyunu uzun süre oynayamama, aynı şeyle uzun süre ilgilenememe,
- İsteklerini erteleyememe,
- Okulda etkinlikleri tamamlayamama,
- Akranlarıyla anlaşamama, arkadaşlarını itip kakma,
- Sıra bekleyememe,
- Bağırıp çağırma.
İlkokul Döneminde DEHB Belirtileri
- Derste sakin ve sessizce oturamama,
- Sınıfta dikkat dağıtacak şeyler yapma,
- Arkadaşlarıyla anlaşamama,
- Sınavlarda basit hatalar yapma,
- Düzensiz ders notu tutma,
- Verilen görevleri ve sorumlulukları yerine getirememe,
- Ödevleri tamamlayamama, yarım bırakma,
- Okul başarısının öğrecinin yapabileceğinden düşük olması,
- Dağınıklık, eşyalarını kaybetme.
Ergenlik Döneminde DEHB Belirtileri
- Okul başarısının daha ciddi bir sorun haline gelmesi,
- Hiperaktivitenin etkinliğinde azalma,
- Uzun süre dikkat gerektiren işler yapamama,
- Ders çalışamama,
- Ödev yapamama,
- Arkadaşlarla, aileyle, öğretmenlerle ilişkilerde sorunlar,
- Depresyon ve duygu durum bozukluklarıdır.
Çocuklarda ve Yetişkenlerde Tedavisi Nasıl Yapılır?
Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı genelde okul dönemiyle birlikte başlar. İlkokul öğrencisi olmanın gerektirdiği sınıfta ders boyunca oturma, verilen görevleri yerine getirme, ikili ilişkileri sürdürebilme, dürtülerini kontrol edebilme gibi durumlar bu çocukları daha çok zorlar. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar öğretmenin fark etmesiyle ya da ailenin belirtileri izlemesiyle uzman yardımına yönlendirilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu yaşama, kişiler arası ilişkilere, okul ve iş dünyasına yansıyan olumsuz etkileri açısından toplumun önemli sorunlarından birisidir. DEHB ile ilgili güçlükleri çocukluklarından beri yaşayan kişiler; hem yetişkinlik döneminde benzer belirtiler sergilerler hem de bazen belirtiler gerilese bile çocukluk döneminde almış oldukları hasarların yansımalarını yaşam boyu taşırlar. Tedavi edilmediğinde süreklilik gösteren bu rahatsızlığın doğru bir şekilde tanısının konup uygun desteğin alınması önemlidir.
